Kary umowne z tytułu opóźnienia jako koszt uzyskania przychodu to kwestia niewątpliwie budząca zainteresowanie i organów interpretujących i sądów administracyjnych. Jedno jest pewne – ostatnie stanowisko fiskusa, zgodnie z którym kary umowne zapłacone z tytułu nieterminowej realizacji kontraktu stanowią dla podatnika koszty uzyskania przychodów wpłynie na dokładniejsze interpretowanie przepisów w tym zakresie.

Ustawy o podatkach dochodowych – zarówno od osób fizycznych jak i od osób prawnych – zawierają katalog wydatków, które nie stanowią kosztów uzyskania przychodu, tym samym nie mogą pomniejszać uzyskanego przychodu. Jednym z takich wydatków są kary umowne i odszkodowania z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.

Sądy administracyjne od dłuższego czasu stoją na stanowisku, że przepis wskazujący na wyłączenie kar i odszkodowań z kosztów podatkowych należy interpretować w sposób ścisły, bowiem stanowi on wyjątek od zasady stanowiącej, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. NSA w swoich wyrokach wychodzi z założenia, że rozszerzanie tego wyjątku na inne kategorie kar umownych, płaconych z innych tytułów, nie jest uprawnione ani dopuszczalne (wyrok NSA z 24 października 2023r. sygn. akt II FSK 335/21). Organy podatkowe dotychczas zajmowały jednak inne stanowisko, zgodnie z którym kary umowne i odszkodowania, również z tytułu nieterminowych dostaw, nie stanowią kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów ustaw o podatkach dochodowych. Jednak po jednym z ostatnich wyroków NSA, dyrektor KIS zmienił zdanie.

Czy kara umowna to zawsze koszt podatkowy?

Sprawa dotyczyła spółki, która z tytułu nieterminowych dostaw towarów oraz świadczenia usług montażu (z przyczyn niezależnych od spółki) wypłacała kontrahentom kary umowne. Jej zdaniem, kwoty wypłacanych odbiorcom kar umownych z tytułu opóźnień w dostawie i montażu towarów na podstawie umów zawartych z kontrahentami są dla niej kosztami uzyskania przychodów. Dyrektor KIS w pierwszej wydanej w tym zakresie interpretacji indywidualnej stwierdził, że wypłacone kwoty kar umownych nie stanowią dla podatnika kosztów uzyskania przychodów, bowiem nieterminowe wykonanie przewidzianych w umowie usług i dostaw towarów stanowi wadę wykonanych robót, o której mowa w przepisach wyłączających kary umowne z kosztów uzyskania przychodów.

Sprawa trafiła przed sądy administracyjne obu instancji. Ostatecznie NSA nie zgodził się z organem podatkowym, podkreślając, że wada usługi sprzedaży oraz montażu sprzętu mogłaby polegać na dostarczeniu sprzętu o nieodpowiednich parametrach technicznych, niekompletnego lub nieodpowiadającego opisowi we wzorcu. Czym innym jest natomiast dostarczenie towaru czy sprzętu w pełni odpowiadającego zamówieniu, ale z opóźnieniem w stosunku do umówionego terminu realizacji umowy. Ewentualnie wypłacona z takiej przyczyny kara umowna nie byłaby wówczas świadczona z tytułu wady usługi, ale z powodu jej nieterminowego wykonania. Tym samym sąd potwierdził stanowisko podatnika, zgodnie z którym kary umowne zapłacone z tytułu nieterminowej realizacji kontraktu (dostawy towaru lub świadczenia usług) stanowią dla podatnika koszty uzyskania przychodów, bowiem nie zalicza się ich do katalogu kar umownych i odszkodowań wyłączonych z kosztów uzyskania przychodów.

Pozytywny odbiór zmiany stanowiska fiskusa

W związku z powyższym wyrokiem dyrektor KIS wydał interpretację zmieniającą, w której ocenił stanowisko spółki jako prawidłowe. Mnogość orzeczeń sądów w tym zakresie pozwala sądzić, że organy podatkowe będą podchodzić do tematu w sposób zliberalizowany i podobnie jak sądy administracyjne będą ściśle interpretować przepisy dotyczące wyłączenia z kosztów uzyskania przychodów kar umownych z różnych tytułów. Z orzecznictwa wynika bowiem, że w prowadzeniu biznesu chodzi nie tylko o zwiększanie zysków, ale również o minimalizowanie strat – tym samym sądy wskazują również, że do kosztów uzyskania przychodu można zaliczać m. in. kary umowne z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy, jeżeli podatnikowi bardziej opłacało się od niej odstąpić niż brnąć w straty.

Z drugiej strony sądy zgadzają się z fiskusem, że każda sytuacja powinna być rozpatrywana indywidualnie, w odniesieniu do zaistniałego stanu faktycznego oraz całokształtu działalności podatnika. Dlatego też nie każdy spór o kary umowne będzie rozstrzygnięty na korzyść podatnika, jednak zmiana stanowiska fiskusa w powyższej sprawie daje nadzieję na ukształtowanie pozytywnej dla podatników linii interpretacyjnej dotyczącej kar umownych z tytułu nieterminowej realizacji umów.

Podstawa prawna:

Odliczanie kar umownych od przychodu – zmiana stanowiska fiskusa